Sunday, June 28, 2009

ROKUNGA LEH RALTIANG RAM




g Rokunga hlaphuah zinga lar berte zinga mi — Raltiang i Kai Ve Ang tih hi kum 1944-a a phuah a ni a. A sub-title chu RALTIANG tih a ni. Hetih lai hian Rokunga hi kum 55 mi a ni.

g Raltiang tih thumal hrim hrim hi thumal chak tak a ni a. Thinlung khawih leh lung ti leng thei tak a ni. Rokunga te ang, mi lungleng thei mi tan chuan a thumal hrim hrim pawh hi chhaih fe tham a awm ngei ang. Dengchhuana chuan Rokunga’n Raltiang tih thumal a lam rik hi a hriat fo thu a sawi. Mihringte hi chuan helaia mi ai chuan hla taka mi, ral lehlama mi, tlang dum dur piahlama mi, luipui piaha mi, chhum zinna piahlama mi hi tha zawk, fuh zawk leh duhawm zawk niin kan hre fo. Hnamdangte pawh an ni tho mai;
She is more beautiful to see,
Like a lady of a far country...

(Christabel by Samuel Taylor Coleridge)

g Rokunga Raltiang Ram hi Rokunga Chhawrpial Run nen ngaihfin a awl viau. Inanna pawh an nei ngei ang. Duhthusam ram, duhthusam hmun, duhthusam thil sawina a ni thei ve ve. Hnamdangte pawhin hetiang sawina hi an nei nual — El-Dorado, Utopia, Never-Never-Land, etc. Amaherawhchu, Chhawrpial Run hi Rokunga Dream a nih laiin Raltiang Ram erawh hi chu Rokunga Vision a ni.

g Kum 1936 ah Sangliana’n BA (English Hons.) a pass a. Kum 1939 ah Khawtinkhuma’n MA a pass a. Kum 1940 ah Zairema’n B.Sc a pass a. Kum 1942 ah Mizo hmeichhe BA pass hmasa ber Lalsangpuii’n BA a pass a, Kum 1944 ah Aizawlah Mizo High School din a ni. Heng hunlai chho vel leh a hmalam deuh atang tawhin Mizote zingah zirna kawnga harhtharna a awm chho tan a.
Kum 1931-1943 chhungin Bawrhsap bultumin ‘Pawnpuite’ a sumdawnna an bei tan a. Hetih hun chhova Bawrhsap hmalakna bawka Aizawla ‘Entirsiakna’ (Exhibition) awm thinte khan Mizote rilruah a tha zawnga rualawhna nasa takin a siam ni ngeiin a langa, Raltiang Ram a thlirtir ngei ang.

g Kum 1935 ah Young Lushai Association (YLA) din a ni a. Kum 1944 chho velahte hi chuan YLA hmalakna hi a vung chho hle tawh. Lushai Students Association (LSA) leh Village Welfare Committee-te pawh din chhoh a ni zel a. Mizo vantlang nunah heng hian nghawng a nei vek a. Rualawhna leh zau zawk thlirna te, tha zawk beiseina te a siam ngei ang tih a rin theih.

g Hlaphuahtu Rokunga hian Mizoram tan zalenna — Self Determination or Independence hi engtik emaw lai atang khan a lo thlir pha tawh niin a lang a. Upa Chawngzika chuan kum 1930 chho atang daih tawh khan he rilru hi a pu tawh niin a sawi a, tu influence nge tih erawh a sawi thei bik lova. A nu leh pa leh a thlahtu dangte zingah chutiang ang rilru pu mi an awm pawh Upa Zika hian a hre lo. Kum 1953 vel atanga Aizawla rawn khawsa tan Laldenga nen vawi duailo an inkawm thin a. Laldenga thinlunga Mizoram Independence ngaihtuahna tuh nghettu pawimawh tak zingah Rokunga hi a tel ngei a ni tih a rin theih.
I nun a ral hma loh chuan,
Min dotu apiang hnehin,
Raltiang i kai ve ang.

Aw, Zoram lo ding chhuak rawh,
I tan khua a var dawn ta...

Hriatna, thiamna, finna mai piahlamah, ngun taka he hla hi kan chhiar kan chhiar chuan, kum 1944 a a hlaphuahah hian kum 1966 a Mizoram Independence Movement kha a lo inphum tawh niin a lang thei vuai vuai. Hriamhrei leka beih leh beih loh thuah erawh a ngaihdan hi inhnial theih tak tur a ni ang.

g ‘Tual kan lenna sang mahse...’ — Mizote chu tlang leh kham sang pui pui kara awm kan ni a, chumi chu helai changa a sawi hi (Literal Meaning) ni mai awm tak a ni. Chutihlaiin, hei hian awmze thuk zawk a nei thei — Tlang hian Rokunga rilruah awmze nei takin entir a nei thin niin a lang a. Chu a thil entir chu chungnunna or hnuaihnun bik lohna a ni thei;
‘Mizo kan ni kan lawm e,
Kan tlang a thiang bawk si,
Kan rilru pawh a sang e...’

Mizo nunah sualna in bu a khuar tan a, khawlohna a lut tan nia a hriat lai meuh pawhin a innghahna, a lung muanpui leh a tawngchhan chu tlang bawk a ni;

‘...Chul hian i mawi lo,
I tlang lal chhipah siktui tling khawmin...

I siran tlang lian,
Hmar tlangan Laipui tlang, chhimhlei tlang,
Nuam tlang ten an hual che’


Tlangsang thengthawah kan awm, kan awmna a sang viau. Mahse, mihring nunah midangte aia kan sanna a awm si lo anih chuan dik theiin a hre lo;

‘Tual kan lenna sang mahse,
Rual kan chhinna awm si lo,
Chutin nun a sawt love...’

4 comments:

  1. Ngaihnawm hle mai. Rokung a nge nge, A hla phuah te hian min hneh thin khawp mai.

    ReplyDelete
  2. A ngaihnawm hle mai. Mizo te tan a hla tha tak tak mai min hnutchhiah tu pu Rokunga hi kan thinlungah a dai tawh bik hauh lo ang

    ReplyDelete